سرویس فناوری - ایرانوسوریپوس (Iranosauripus) یکی از شگفت‌انگیزترین ردپا‌های فسیل‌شده دایناسور‌ها در ایران است که در سازند شمشک کشف شده و شواهدی از حضور دایناسور‌های گوشت‌خوار در ژوراسیک اولیه ارائه می‌دهد. این کشف، نقشی مهم در شناخت تاریخ طبیعی ایران دارد. ...

به گزارش سرویس فناوری جیرجیرک به نقل از فرادید - تاریخ زمین شناسی غنی ایران، گنجینه ای ارزشمند از کشفیات دیرینه شناسی را در دل خود جای داده است. یکی از شگفت انگیزترین این کشفیات، ایرانوسوریپوس است؛ یک ایکنوژانر (نوعی از فسیل های اثری) که نمایانگر ردپا های فسیل شده دایناسورهاست. این ردپا ها نه تنها وجود دایناسور ها را در ایران تأیید می کنند، بلکه سرنخ هایی درباره رفتار آنها در دوران ژوراسیک اولیه ارائه می دهند.

کشف و نام گذاری

در سال ۱۹۷۵، دیرینه شناسان «آلبر-فلیکس دو لاپارانت» و «م. ا. نوگل سادات» در منطقه زِرَب در رشته کوه های البرز شمالی، ردپا هایی از یک دایناسور کوچک را کشف کردند که بعد ها به نام Iranosauripus zerabensis یا «ایرانوسوریپوس زِرَبِنسیس» نام گذاری شد. واژه «ایرانوسوریپوس» از ترکیب واژه «ایران» و «سوریپوس» به معنای «پای دایناسور» تشکیل شده و اشاره ای دارد به منشأ کشف این فسیل در ایران.

بستر زمین شناسی

ردپا های ایرانوسوریپوس در سازند شمشک (در سال ۱۹۶۳ دانشمندی به نام آسرتو با مطالعه ی این ردیف رسوبی به مجموعه ی رسوب های زغالدار البرز “سازند شمشک” نام نهاد و سن آن را از اوایل ژوراسیک (لیاس) تا اواسط آن (دوگر) در نظر گرفت، اما یافته های بعدی نشان داد که سازند شمشک در واقع خود یک خرچه ی رسوبی است که می تواند خود مشتمل بر چند سازند باشد و سن آن از تریاس پسین تا ژوراسیک میانی است در نتیجه نام “گروه شمشک” برای آن انتخاب شد.) کشف شدند؛ سازندی زمین شناسی متعلق به دوره ژوراسیک ابتدایی که حدود ۲۰۱ تا ۱۷۴ میلیون سال پیش شکل گرفته است. به گزارش راز بقا سازند شمشک عمدتاً از سنگ های ماسه ای، شیل و لایه های زغال سنگی تشکیل شده که نشان دهنده محیط های رسوب گذاری متنوعی همچون رودخانه ای و دلتا هستند. وجود ردپا های دایناسوری در چنین محیطی گواهی است بر زندگی دایناسور ها در سرزمین کنونی ایران در آن زمان.

اهمیت کشف ایرانوسوریپوس

کشف ایرانوسوریپوس از جنبه های مختلفی حائز اهمیت است:

یک. نخستین شواهد از حضور دایناسور های گوشت خوار

ردپا های کشف شده به دایناسوری گوشت خوار و دوپا (احتمالاً از خانواده تراپودها) نسبت داده می شوند. این کشف یکی از قدیمی ترین شواهد مربوط به حضور دایناسور های تراپود در ایران است.

دو. نگاهی به جغرافیای دیرینه (پالئوژئوگرافی)

پراکندگی دایناسور ها در دوره ژوراسیک اولیه معمولاً با قاره عظیم «پانگه آ» مرتبط است. کشف ردپا های دایناسوری در ایران نشان می دهد که این موجودات در آن زمان در بخش های مختلفی از قاره پانگه آ از جمله فلات ایران امروزی زندگی می کرده اند.

سه. سرنخ هایی از رفتار دایناسور ها

فسیل های اثری مانند ردپاها، اطلاعاتی درباره چگونگی راه رفتن دایناسورها، سرعت حرکت، اندازه بدن و حتی رفتار اجتماعی آنها فراهم می کنند. به عنوان مثال، وجود چندین ردپا کنار هم می تواند نشان دهنده حرکت گروهی یا دسته جمعی باشد.

چالش های پژوهش در مورد فسیل های اثری

با وجود جذابیت، مطالعه فسیل های اثری مانند ایرانوسوریپوس با دشواری هایی روبه روست:

نسبت دادن به گونه خاص

ردپا ها بدون همراهی با فسیل های استخوانی، به سختی به گونه ای خاص نسبت داده می شوند. این احتمال وجود دارد که فسیل ها متعلق به دایناسوری ناشناخته یا شاخه ای از تراپود ها باشند که اطلاعاتی از اسکلت آن در دست نیست.

خطای ناشی از شرایط حفظ

نوع رسوب، شرایط اقلیمی و فرایند های زمینی بر کیفیت و وضوح ردپا ها تأثیر می گذارند؛ بنابراین ممکن است شکل واقعی پا یا رفتار حرکتی دایناسور به درستی تفسیر نشود.

دقت زمانی محدود

هرچند قدمت سازند شمشک به طور کلی مشخص است، اما تعیین دقیق زمان ایجاد هر فسیل در چنین سازند گسترده ای دشوار است و به برآورد تقریبی محدود می شود.

وضعیت کنونی پژوهش ها

پس از گزارش اولیه در دهه ۱۹۷۰، اطلاعات و مطالعات زیادی درباره ایرانوسوریپوس منتشر نشده است. متأسفانه، نمونه های اصلی ردپا ها بنا بر برخی منابع از بین رفته اند یا در دسترس پژوهشگران نیستند. با این حال، مستندات اولیه این ردپا ها همچنان در ادبیات علمی باقی مانده و نقش مهمی در شناخت پیشینه دایناسور ها در ایران ایفا می کنند.

در سال های اخیر، علاقه مندی به دیرینه شناسی ایران بیشتر شده و پژوهش هایی جدید درباره حضور دایناسور ها و فسیل های دیگر در استان هایی مانند یزد، کرمان و خراسان جنوبی انجام گرفته است. امید می رود در آینده ای نزدیک با پیشرفت فناوری و اکتشافات بیشتر، ردپا هایی دیگر از ایرانوسوریپوس یا فسیل های مرتبط با آن کشف و مستند شوند.

ایرانوسوریپوس نه تنها یک کشف جالب توجه در حوزه دیرینه شناسی ایران است، بلکه نمایانگر حضور دایناسور های اولیه در منطقه ای از جهان است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این فسیل های اثری، پنجره ای گشوده به میلیون ها سال پیش هستند که نشان می دهند موجوداتی عظیم الجثه در دشت ها و باتلاق های باستانی ایران قدم می زده اند.

با اینکه نمونه های اصلی ایرانوسوریپوس در دسترس نیستند، اطلاعات باقی مانده از آنها همچنان منبعی ارزشمند برای پژوهش های علمی و تاریخ طبیعی ایران به شمار می آیند.

منبع: راز بقا