سرویس فرهنگ و هنر - نام سعید روستایی حالا به فهرست فیلمسازانی راه پیدا کرده است که بیش از یک بار، حضور در بخش اصلی جشنواره فیلم کن را تجربه کرده‌اند؛ فیلم زن و بچه چهارمین فیلم بلند این کارگردان جوان است که بعد از برادران لیلا باردیگر فرصت حضور او را در یکی از مهمترین رویدادهای سینمای جهان، فراهم آورده است. این تجربه حضور، چه تفاوت یا شباهتی با تجربه دیگر کارگردانان ایرانی خواهد داشت؟ ...

به گزارش سرویس فرهنگ و هنر جیرجیرک به نقل از فرادید - حضور «برادران لیلا» در بخش مسابقه اصلی هفتادوپنجمین جشنواره فیلم کن، در سال 1401 هرچند به کسب جایزه منتهی نشد اما دومنیوی حاشیه های را به راه انداخت که فیلم را به محاق توقیف برد و هیچ گاه به صورت رسمی رنگ پرده سینماها را به خود ندید. سعید روستایی به فاصله سه سال از آن حواشی، فیلم تازه اش را در سکوت نسبی خبری به پایان رساند و حالا قرار است باردیگر سینمای ایران را در بخش اصلی جشنواره کن، نمایندگی کند. فارغ از اهمیت این حضور که دستاوردی قابل توجه برای این فیلمساز جوان است، در این گزارش مروری بر سرنوشت فیلم های ایرانی حاضر در بخش اصلی کن، در ادوار مختلف داشته ایم.

یک مرور| قصه های «ما» و «کن»

زنده یاد داریوش مهرجویی فیلم «بمانی» را در بخش نوعی نگاه داشت.

هرچند مرجع مدون و جامعی از حضور فیلمسازان ایران در رویدادهای بین المللی در منابع رسمی سینمای ایران وجود ندارد اما این یک واقعیت است که سینمای ایران، از سال های پیش از انقلاب، تا به امروز، در معرض توجه برگزارکنندگان جشنواره کن بوده و در قریب به نیمی از دوره های برگزاری این رویداد در طول 78 دوره، سینمای ایران نمایندگانی در بخش های اصلی و فرعی داشته است.

در ساختار جشنواره فیلم کن، بخش های مختلفی برای رقابت آثار دریافتی در نظر گرفته شده که برخی از آن ها از اساس غیررقابتی محسوب می شوند و در میان بخش های رقابتی که فیلم های بلند شانس دریافت جایزه در آن ها را دارند «بخش مسابقه» و «نوعی نگاه» (با تمرکز بر استعدادها و تجربه های تازه در فیلم سازی) اهمیت ویژه تری دارد.بخش هایی مانند «هفته منتقدان» و «دو هفته کارگردانان» که اتفاقا فیلمسازان شاخصی از سینمای ایران، از بهمن فرمان آرا و داریوش مهرجویی گرفته تا مجید مجیدی و سیدرضا میرکریمی حضور در آن را تجربه کرده اند، در واقع رویدادهایی محسوب می شوند که به موازات جشنواره کن برگزار شده و در قالب آن ها صنف کارگردانان فرانسه و منتقدان اقدام به داوری مستقل آثار می کنند.

بخش «نوعی نگاه» جشنواره کن هم همواره توجه ویژه ای به تجربه های متفاوت در سینمای ایران داشته؛ از «چریکه تارا» بهرام بیضایی، «در کوچه های عشق» خسرو سینایی و «بمانی» داریوش مهرجویی تا «یک شب» نیکی کریمی و «ناهید» آیدا پناهنده در همین بخش از جشنواره کن روی پرده رفته اند. فیلمسازانی همچون عباس کیارستمی، محسن مخملباف و جعفر پناهی هم در کنار تجربه حضور در بخش اصلی، در برخی از ادوار جشنواره کن، آثارشان به بخش «نوعی نگاه» راه پیدا کرد.فارغ از نکاتی که به آن اشاره شد و حکایت از حضور نسبتا مستمر سینمای ایران در جشنواره کن طی 5 دهه اخیر دارد، به بهانه راه یابی فیلم تازه سعید روستایی به بخش اصلی این رویداد، تلاش کرده ایم مهمترین حضور های سینمای ایران در بخش اصلی کن در ادوار مختلف را مرور کنیم.

زیر درختان زیتون |عباس کیارستمی | 1994| نامزد نخل طلا

اولین حضور عباس کیارستمی در جشنواره کن با فیلم «زیر درختان زیتون» رقم خورد.

«زیر درختان زیتون» پس از دو فیلم «خانه دوست کجاست؟» و «زندگی و دیگر هیچ»، سومین قسمت از سه گانه عباس کیارستمی، معروف به سه گانه کوکر، محسوب می شود. فیلمی که در سال 73 مقابل دوربین رفت و با روایتی متفاوت از ماجرای یک خواستگاری در میانه خرابه های زلزله، خیلی زود شهرتی جهانی هم پیدا کرد. این فیلم در سال 1994 توانست اولین نماینده سینمای ایران در سال های پس از انقلاب، در بخش اصلی جشنواره کن باشد.

موقعیت فیلمساز؛ کیارستمی که پیش تر با «زندگی و دیگر هیچ» حضور در بخش «نوعی نگاه» کن را تجربه کرده بود، در دومین نوبت از راه یابی به این رویداد توانست به بخش اصلی راه پیدا کند. او به عنوان سینماگری شاخص با نگاهی متفاوت، چهره ای موردتوجه در میان منتقدان به شمار می رفت و در آن سال ها، به پشتوانه ساخته های انسانی و ساده اش، چهره ای بین الملی هم محسوب می شد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ فیلم «زیر درختان زیتون» هرچند تا مرحله نامزدی برای دریافت نخل طلای کن هم پیش رفت اما سرانجام بدون جایزه این رویداد را به پایان رساند.

طعم گیلاس |عباس کیارستمی | 1997| برنده نخل طلا

عباس کیارستمی برای فیلم «طعم گیلاس» برنده نخل طلا شد.

فیلم سینمایی «طعم گیلاس» را عباس کیارستمی در سال 76 مقابل دوربین برد. فیلمی که روایت از نسبت مرگ و زندگی دارد و به واسطه امضای جهانی کارگردانش، خیلی زود در کانون توجه منتقدان داخلی و خارجی قرار گرفت. راه یابی فیلم به بخش اصلی جشنواره کن سال 1997 اتفاقی کاملا محتمل به نظر می رسید.

موقعیت فیلمساز؛ ویدئویی از اکران عمومی همین فیلم «طعم گیلاس» در سینما عصرجدید تهران در فضای مجازی وجود دارد که به وضوح نشان می دهد، زنده یاد عباس کیارستمی در اوج درخشش در محافل بین المللی، چهره چندان مقبولی در میان طیف عام سینمادوستان ایرانی نبود. با این حال این کارگردان به واسطه کارگردانی سه گانه کوکر در میان منتقدان سینمایی چهره ای محبوب و معتبر به شمار می رفت.

فرجام فیلم در جشنواره؛ در سال ۱۹۹۷ سینمای ایران مهم ترین جایزه تاریخ سینمای خود تا آن مقطع، یعنی نخل طلای بهترین فیلم جشنواره کن را برای «طعم گیلاس» دریافت کرد. جایزه ای که تا به امروز یگانه باقی مانده و هنوز فیلم دیگری از سینمای ایران موفق به شکار آن نشده است.

«قصه های کیش»| ناصر تقوایی، محسن مخملباف، ابوالفضل جلیلی | 1999| نامزد نخل طلا

کشتی یونانی یکی از اپیزودهای فیلم «قصه های کیش» از نماینده های ایران در جشنواره کن بود.

در واقع می توان این فیلم را یکی از پروژه های ناتمام در سینمای ایران توصیف کرد؛ فیلمی که قرار بود علاوه بر ناصر تقوایی، محسن مخملباف و ابوالفضل جلیلی، کارگردانان مطرح دیگری همچون داریوش مهرجویی، رخشان بنی اعتماد و بهرام بیضایی هم در ساخت آن سهیم باشند اما فیلم سرانجام در سه اپیزود به تولید رسید و توانست به بخش اصلی جشنواره کن، راه پیدا کند.

موقعیت فیلمساز؛ ایده اولیه تولید «قصه های کیش» رقم زدن اولین همکاری مشترک کارگردانان شاخص سینمای ایران در یک پروژه بود و همین ایده، حکایت از جایگاه ناصر تقوایی، محسن مخملباف و ابوالفضل جلیلی در مقطع ساخت فیلم دارد. البته که این سه فیلمساز در ادامه مسیر فیلمسازی خود سرنوشت های متفاوتی پیدا کردند اما با این فیلم توانستند حضور در بخش اصلی کن را تجربه کنند.

فرجام فیلم در جشنواره؛ فیلم «قصه های کیش» به پشتوانه ترکیب کارگردانانش، حضوری پرحاشیه در بخش اصلی جشنواره کن در سال 1999 داشت و هرچند توانست در ترکیب ۵ نامزد نهایی دریافت نخل طلا هم قرار بگیرد اما در آخر دست خالی ماند.

ده |عباس کیارستمی | 2002| بدون جایزه

«ده» یکی دیگر از ساخته های کیارستمی بود که در بخش مسابقه کن حضور پیدا کرد.

فیلم «ده» اولین فیلم عباس کیارستمی در دهه 80 بود که با ساختاری متفاوت و تجربی در سینمای ایران به تولید رسید. ساختار شبه مستند فیلم و تمرکز آن بر فضای محدود یک خودروی مسافرکشی، جایگاه متمایزی به این فیلم در نگاه منتقدان و سینمادوستان بخشیده بود و به همین پشتوانه در سال 2002 فیلم در بخش اصلی کن پذیرفته شد.

موقعیت فیلمساز؛ حالا دیگر عباس کیارستمی تبدیل به محبوب ترین سینماگر ایرانی برای جشنواره کن شده بود و تقریبا تمامی آثارش می توانست سهمی در ویترین این رویداد متصور باشد. او که در سال 2001 با فیلم «ای بی سی آفریقا» در بخش خارج از مسابقه این رویداد حضور داشت، با «ده» باردیگر به بخش اصلی راه پیدا کرد. در همین سال داریوش مهرجویی با فیلم «بمانی» در بخش نوعی نگاه کن حضور داشت.

فرجام فیلم در کن؛ هر چند فیلم «ده» همچنان در فهرست مربوط به برترین فیلم های محبوب منتقدان قرار دارد و جزو آثار شاخص کیارستمی هم محسوب می شود اما حضور در جشنواره کن، عایدی ای در زمینه کسب جایزه برای این فیلم به همراه نداشت.

پنج، ده روی ده |عباس کیارستمی |2004| بدون جایزه

« ده روی ده» دیگر ساخته کیارستمی بود که برای بخش مسابقه جشنواره کن پذیرفته شد.

بعد از موفقیت فیلم «ده» در مواجهه با منتقدان و سینمادوستان، عباس کیارستمی تجربه های متفاوت خود در این فیلم را بسط داد و دو فیلم «پنج» و «ده روی ده» را می توان ماحصل همین مسیر دانست. دو فیلمی که در اتفاقی نادر، به صورت همزمان از یک کارگردان ایرانی، به جشنواره فیلم کن راه پیدا کردند.

موقعیت فیلمساز؛ فیلم «ده روی ده» در واقع مستندی درباره سبک فیلمسازی عباس کیارستمی است و «پنج» هم یک فیلم کاملا تجربی بر اساس 5 پلان ثابت و حدودا 16 دقیقه ای است. اینکه جشنواره کن، چنین آثاری تجربی ای از یک فیلمساز را در ویترین خود قرار می دهد به خوبی حکایت از جایگاه معتبر این فیلمساز در نگاه برگزارکنندگان رویداد دارد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ در این دوره هر چند هیچ یک از دو فیلم کیارستمی موفق به جلب نظر داوران نشدند اما سینمای ایران دو نماینده دیگر در کن داشت. محسن امیریوسفی با «خواب تلخ» و بهروز افخمی با «گاوخونی» در بخش دو هفته کارگردان ها، حضور داشتند که امیریوسفی تقدیرنامه هیأت داوری دوربین طلایی و جایزه نگاه جوان این بخش را برای فیلم اولش دریافت کرد.

کپی برابر اصل |عباس کیارستمی |2010| جایزه بهترین بازیگر زن

یکی از حضورهای عباس کیارستمی در جشنواره کن با فیلم «کپی برابر اصل» برمی گردد.

فیلم «کپی برابر اصل» از تجربه های بین المللی در کارنامه فیلمسازی عباس کیارستمی محسوب می شود. فیلمی که ژولیت بینوش، بازیگر اسکاری سینمای فرانسه، ایفای نقش اصلی آن را برعهده داشت و پس از رونمایی در جشنواره فیلم کن، با واکنش های متفاوتی از سوی منتقدان داخلی و بین المللی مواجه شد.

موقعیت فیلمساز؛ فعالیت فیلمسازی عباس کیارستمی در میانه دهه 80 بیشتر جنبه بین المللی پیدا کرده بود. او بعد از ساخت «ای بی سی آفریقا» به سفارش سازمان ملل، در فیلم سه اپیزودی «بلیت ها» در کنار کن لوچ فیلمسازی را تجربه کرده بود و ساخته هایش بیش از همیشه در معرض توجه جشنواره های جهانی قرار داشت. در این میان، کن همچنان جایگاه ویژه ای برای ساخته های این فیلمساز در ویترین خود لحاظ کرده بود.

فرجام فیلم در جشنواره؛ «کپی برابر اصل» تهیه کننده ای فرانسوی داشت و حضورش در جشنواره کن هم عایدی فراتر از نامزدی نخل طلا برای سینمای ایران نداشت اما ژولیت بینوش به خاطر نقش آفرینی در این فیلم جایزه بهترین بازیگر جشنواره کن را در این دوره از آن خود کرد.

مثل یک عاشق |عباس کیارستمی |2012| نامزد نخل طلا

عباس کیارستمی با فیلم «مثل یک عاشق» از سینمای ژاپن در جشنواره کن حاضر شد.

«مثل یک عاشق» به عنوان محصول مشترک سینمای فرانسه و ژاپن به سرانجام رسید و تنها حلقه اتصال فیلم به سینمای ایران، حضور عباس کیارستمی در مقام نویسنده و کارگردان بود. البته فیلم از منظر وزارت ارشاد وقت حتی مجوز اکران در داخل کشور را هم به دست نیاورد و اکران عمومی آن هم به کشورهای دیگر موکول شد. سال 2012 کیارستمی با این فیلم در جمع 22 کارگردان حاضر در بخش اصلی جشنواره کن قرار گرفت.

موقعیت فیلمساز؛ به فاصله دو سال بعد از تحسین «کپی برابر اصل» در ویترین کن، این جشنواره میزبان فیلم بین المللی دیگری از کارگردان محبوب خود شد. عباس کیارستمی که در این مقطع از فعالیت حرفه ای خود تقریبا به طور کامل از چرخه رسمی تولید و اکران در سینمای ایران منفک شده بود، در قامت یک چهره معتبر بین المللی، تجربه هایش را در جشنواره های جهانی به محک داوری می گذاشت.

فرجام فیلم در جشنواره؛ از میان 22 فیلم حاضر در بخش مسابقه اصلی جشنواره کن، فیلم «مثل یک عاشق» از شانس های دریافت نخل طلا محسوب می شد و حتی به مرحله نامزدی برای آن هم رسید اما سرانجام جایزه به فیلم دیگری تعلق گرفت.

گذشته | اصغر فرهادی |2013| بهترین بازیگر زن

اصغر فرهادی نخستین بار با فیلم «گذشته» در بخش مسابقه جشنواره کن حاضر شد.

در حاشیه برگزاری جشنواره کن سال 2012، اتحادیه اروپا طی مراسمی جایزه شصت هزار یورویی برای کمک به ساخت فیلم بعدی را براساس فیلمنامه، به اصغر فرهادی کارگردان ایرانی و الکساندر مالگی تهیه کننده فیلمش اهدا کرد و ماحصل این سرمایه گذاری ساخت فیلم «گذشته» بود؛ فیلمی که یک سال بعد اولین حضور اصغر فرهادی در بخش اصلی جشنواره کن را رقم زد.

موقعیت فیلمساز؛ دو سال بعد از شکار اسکار بهترین فیلم خارجی زبان برای «جدایی نادر از سیمین» دیگر اصغر فرهادی یک چهره معتبر بین المللی در سینما به شمار می رفت و نه فقط بازیگران حرفه ای سینمای جهان، بی رغبت به همکاری با او نبودند که طبیعتا جشنواره ها هم رونمایی از آثار او را فرصتی ویژه برای خود می دانستند. جشنواره کن طبیعا به فیلم فرانسوی زبان کارگردان اسکاری سینمای ایران، نمی توانست بی تفاوت باشد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ فیلم «گذشته» برای دریافت نخل طلا، نامزد شد اما در نهایت جایزه بهترین بازیگز زن این رویداد را برای «برنیس بژو» به ارمغان آورد.

فروشنده | اصغر فرهادی |2016| بهترین بازیگر مرد، بهترین فیلم نامه

شهاب حسینی برای فیلم «فروشنده» جایزه بهترین بازیگر جشنواره «کن» را به دست آورد.

فیلم سینمایی «فروشنده» را اصغر فرهادی در سال 94 با بازی شهاب حسینی و ترانه علیدوستی در نقش های اصلی کلید زد. دو بازیگری که پیش تر تجربه همکاری مشترک با این کارگردان را در فیلم «درباره الی» داشتند. اولین رونمایی این فیلم اما در جشنواره کن 2016 رقم خورد.

موقعیت فیلمساز؛ هر چند فیلم «گذشته» تجربه ای تازه در زمینه فیلمسازی برای اصغر فرهادی محسوب می شد اما این فیلم نتوانست علاقه مندان داخلی این کارگردان محبوب را که بعد از شکار اسکار، انتظارشان از او بالاتر رفته بود، راضی کند. «فروشنده» فرصتی برای بازگشت فرهادی به جریان اصلی تولید در سینمای ایران بود و اتفاقا پشتوانه ای برای درخشش مجدد او در جشنواره های جهانی هم شد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ فیلم «فروشنده» توانست در این رویداد سینمایی جایزه بهترین فیلمنامه را برای اصغر فرهادی و جایزه بهترین بازیگر را برای شهاب حسینی به ارمغان بیاورد.

سه رخ |جعفر پناهی |2018| بهترین فیلم نامه

جعفر پناهی با فیلم «سه رخ» در بخش مسابقه جشنواره کن حاضر شد.

بازیگر زن اصلی این فیلم جعفر پناهی، بهناز جعفری است که نقش خودش را هم در فیلم بازی می کند. او بازیگر مشهوری است که با دیدن ویدئو یک دختر شهرستانی در جریان فشارها علیه او قرار می گیرد و برای حل مشکل این دختر، سراغ جعفر پناهی می رود.

موقعیت فیلمساز؛ جعفر پناهی از میانه دهه 80 و پس از حواشی مربوط به فیلم «آفساید» آرام آرام از فضای رسمی فیلمسازی در ایران فاصله گرفت و به طور مشخص در دهه 90 جنسی از فیلمسازی اعتراض و غیررسمی را در دستور کار خود قرار داد. فیلم های او در این  مقطع از فعالیتش، غالبا ساختارهایی شبه مستند داشتند و اصلی ترین امیدشان برای دیده شدن، راه یابی به جشنواره های خارجی بود. فرصتی که کن، در سال 97 به «سه رخ» داد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ این فیلم در نهایت جایزه بهترین فیلمنامه کن را به صورت مشترک با فیلم «لازاروی خوشحال» ساخته آلیس رورواشر کسب کرد.

قهرمان | اصغر فرهادی |2021| جایزه بزرگ هیأت داوران

فرهادی برای فیلم «قهرمان» جایزه بزرگ هیات داوران را از آن خودش کرد.

یکی از فیلم های پرحاشیه کارنامه اصغر فرهادی همین فیلم «قهرمان» است. فیلمی که بعد از رونمایی، ایده اصلی و فیلمنامه اش مدعی پیدا کرد و حاشیه های را برای این فیلمساز رقم زد. با این همه «قهرمان» با نقش آفرینی تحسین برانگیز امیر جدیدی، یکی دیگر از فیلم های شاخص سینمای ایران شد که اولین اکران خود را در جشنواره کن تجربه کرد.

موقعیت فیلمساز؛ این بار جشنواره فیلم کن، در حالی پذیرای تازه ترین تجربه کارگردانی اصغر فرهادی شد که این فیلمساز ایرانی دومین اسکار را هم در ویترین افتخاراتش ثبت کرده بود. فیلم قبلی او یعنی «فروشنده» هرچند به نخل طلای کن نرسید اما کمتر از یک سال بعد موفق به دریافت اسکار بهترین فیلم خارجی زبان شد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ فیلم «قهرمان» جایزه بزرگ هیئت داوران که پس از نخل طلا، مهمترین جایزه جشنواره کن محسوب می شود، به صورت مشترک با فیلم «کوپه شماره ۶» از فنلاند دریافت کرد.

برادران لیلا |سعید روستایی |2022| بدون جایزه

«برادران لیلا» حضوری جنجالی در جشنواره کن داشت.

فیلم «برادران لیلا» به کارگردانی سعید روستایی و تهیه کنندگی جواد نوروزبیگی، از فیلم های مهمی بود که در سال 1400 عطای حضور در جشنواره فجر را به لقایش بخشید و فرم درخواست حضور در جشنواره کن را پر کرد. رونمایی فیلم در این رویداد اما حاشیه هایی پررنگ تر از متن به همراه داشت.

موقعیت فیلمساز؛ سعید روستایی با فیلم اولش یعنی «ابد و یک روز» تمام جوایز اصلی جشنواره فجر را درو کرد و از رکوردداران شکار سیمرغ در تاریخ این رویداد شد. طبیعی بود که این فیلمساز جوان در ادامه مسیر وسوسه حضور در عرصه های بین المللی را داشته باشد و این فرصت بعد از چند حضور موفق برای «متری شیش و نیم»، با فیلم «برادران لیلا» به صورتی بسیار ویژه برای او فراهم آمد.

فرجام فیلم در جشنواره؛ حضور «برادران لیلا» در جشنواره کن، عایدی ای برای این فیلم به همراه نداشت و به دلیل کیفیت حضور عوامل روی فرش قرمز این رویداد و مهمتر از آن نداشتن مجوز لازم از سوی وزارت ارشاد، بعدتر شانس اکران عمومی در داخل کشور را از دست داد و توقیف شد.

زن و بچه| سعید روستایی |2025| جایزه؟

سعید روستایی با فیلم «زن و بچه» برای دومین بار حشور در بخش مسابقه جشنواره کن را تجربه می کند.

فیلم سینمایی «زن و بچه» با بازی پریناز ایزدیار و پیمان معادی، سال گذشته مقابل دوربین رفت و برخی انتظار داشتند که برای رونمایی در جشنواره فجر چهل و سوم، آماده شود اما فرآیند تولید آن مطابق برنامه ریزی عوامل، با تقویم فجر هم خوانی نداشت و حالا فیلم قرار است اولین رونمایی رسمی خود را در جشنواره کن تجربه کند.

موقعیت فیلمساز؛ دقیقا یک دهه از سالی که سعید روستایی با اولین فیلم بلند خود تبدیل به پدیده جشنواره فیلم فجر در سال 94 شد می گذرد. این کارگردان مستعد و جوان حالا چهارمین فیلم بلند خود را کارگردانی کرده و این بار هم به جای رونمایی آن در یک رویداد داخلی، حضور در جشنواره کن را اولویت قرار داده است.

فرجام فیلم در جشنواره؛ نفس راه یابی فیلم «زن و بچه» به بخش اصلی جشنواره فیلم کن، اتفاقی مبارک برای سعید روستایی و البته سینمای ایران است. در همین دوره فیلم غیررسمی «یک تصادف ساده» از جعفر پناهی هم در این بخش حضور دارد تا برای اولین بار در تاریخ کن، دو فیلمساز ایرانی رقابت در بخش اصلی این رویداد را تجربه کنند؛ اما فرجام این رقابت چه خواهد شد؟

منبع: فیلم نیوز